هبه معادل هدیه در عرف، قراردادی است که به ظاهر کم اهمیت اما دارای کاربرد بسیاری است. همچنین قانون مدنی به صراحت در مورد آن صحبت کرده و برای آن احکام و قواعد خاصی را در نظر گرفته است. طبق ماده ۷۹۵ قانون مدنی "هبه توافقی است که در آن، یک شخص با خواست و تمایل شخصی، مال خود را به شخص دیگری واگذار می کند یا به مالکیت او در می آورد." در واقع منظور از این قرارداد، بخشیدن یک مال عینی است که در مواقعی به صورت رایگان و در مواقع دیگر در قبال عمل یا هر مورد دیگری انجام می شود. همچنین ممکن است به دو صورت شفاهی و سند تنظیم شود که در حالت دوم به این سند هبه نامه گفته می شود که می تواند به صورت رسمی و عادی می باشد.
ارکان اساسی عقد هبه
عقد هبه دارای سه رکن اساسی است.
-واهب: شخصی که مالی را به صورت رایگان به فرد دیگری واگذار می کند.
-متهب: شخصی که به دلیل دریافت هبه، مالی را به مالکیت خود درآورده است.
-عین موهوبه: مالی است که به صورت هبه به مالکیت فرد دیگری منتقل شده است.
آیا هبه صرفا به صورت رایگان است؟
پیش تر هم اشاره کردیم که هبه ممکن است در برخی مواقع به صورت رایگان و در برخی دیگر در قبال انجام عمل یا هر مورد دیگری، صورت بگیرد. در نتیجه هبه به دو دسته کلی معوض و غیر معوض تقسیم می شود. اگر چه در هبه معوض، قانونگذار این امکان را به شخص (هبه کننده) می دهد که در صورت هبه کردن، متهب (گیرنده هبه) چیزی به او بدهد یا عمل مشروعی را برای وی انجام دهد، اما اصل بر غیر معوض بودن آن است؛ به این معنا که شخص مال را بدون شرط و به صورت رایگان به تملک متهب (گیرنده هبه) درآورد.
شرایط و قوانین رجوع از هبه
رجوع از هبه به صورت کلی امکان پذیر است اما استثنائاتی دارد که آنها را ذیل این مطلب بیان خواهیم کرد و در غیر از موارد زیر رجوع صحیح است:
-مال بعد از هبه کردن تلف شده یا از بین رفته باشد.
-در صورتی که ما از پدر و مادر به اولاد یا از اولاد به پدر و مادر بخشیده شده باشد.
-همانطور که پیش تر نیز بیان کردیم در صورتی که هبه معوض باشد امکان رجوع ساقط می شود.
-در صورتی که مالی که هبه شده از مالکیت متهب به صورت ارادی یا غیر ارادی خارج شده باشد. برای مثال مال را بفروشد و یا ورشکسته گردد.
-هبه طلب به مدیون منجر به سقوط حق رجوع می شود؛ زیرا که در زمان هبه، دین از بین می رود.
-در صورت مرگ واهب حق رجوع نیز ساقط می شود.
-هبه اگر به عنوان صدقه صورت گیرد، دیگر امکان رجوع از آن نخواهد بود.
-اگر درمال مورد هبه تغییری حاصل شود، رجوع غیر ممکن است. برای مثال ۱۰۰ کیلوگرم گندمی که هدیه داده شده است تبدیل به آرد شود.
آیا امکان ابطال هبه وجود دارد؟
در صورت بروز شرایطی امکان ابطال هبه وجود دارد:
-قبل از قبض مال موهوبه توسط متهب، واهب فوت کند.
-هبه نامه جعلی باشد.
-اگر احراز شود واهب مالک مال موهوبه نبوده، هبه نامه ابطال می شود.
-اگر احراز شود که واهب در زمان عقد هبه مجنون یا سفیه بوده است.
-اگر اثبات شود هبه نامه صوری بوده است.
فائزه مجردیان-خبرنگار تحریریه جوان قدس
نظر شما